Một quốc gia càng phát triển thì mô hình quản trị càng tinh gọn, mỗi cơ quan một nhiệm vụ, mỗi ngành một chức năng. Còn ở Việt Nam, câu chuyện lại đi theo hướng… ngược đời: càng lắm vấn đề thì lại càng gom quyền lực vào một chỗ — và chỗ đó luôn là Bộ Công an.
Pháp lệnh mới sửa đổi về Cảnh sát môi trường quy định: trưởng công an xã – người vốn đã phải kiêm từ giữ an ninh, xử lý vi phạm, làm hành chính, xác nhận giấy tờ, hòa giải tranh chấp cho tới… đi tìm mèo lạc – nay chính thức trở thành “chuyên gia” trong môi trường, tài nguyên và an toàn thực phẩm.
Vâng, đúng vậy: từ nay, chuyện chất lượng rau bán ngoài chợ, chuyện xả thải ra sông, chuyện khai thác cát trái phép… đều có thể được quyết định bởi một người không được đào tạo môi trường, không học dinh dưỡng, và càng không có nền tảng khoa học tự nhiên nào.
Trong khi đó:
- An toàn thực phẩm đáng lẽ thuộc Bộ Y tế, phối hợp Bộ NN&PTNT và Bộ Công Thương.
- Tài nguyên – môi trường là nhiệm vụ của Bộ TN&MT.
Nhưng giờ đây, chỉ cần khoác chiếc áo công an lên là— tất cả quyền lực hội tụ về một mối.
Người ta gọi là “phối hợp đa ngành”; ở Việt Nam thì gọi đúng bản chất: lấn sân toàn tập.
Nếu công an có trách nhiệm phối hợp hay hỗ trợ thông tin, điều đó còn hợp lý.
Nhưng biến họ thành người kiểm tra – kết luận – xử phạt trong mọi lĩnh vực, từ nước nhiễm độc đến thịt kém vệ sinh?
Vậy thì các bộ chuyên ngành lập ra để làm gì? Để… trang trí?
Hay để chờ ngày giải tán cho “Tổng Bộ Công An” quản lý tất?
Quyền lực phình to, chuyên môn teo tóp
Không ai phủ nhận vai trò quan trọng của công an trong đảm bảo an ninh. Nhưng khi họ ôm hết chức năng của Bộ Giao thông, Bộ Tư pháp, Bộ LĐTBXH, Bộ Thông tin – Viễn thông, và giờ là cả Bộ TN&MT cùng Bộ Y tế, thì sự lạm quyền trở thành điều tất yếu.
Từ ngày Tô Lâm lên nắm quyền, Bộ Công an như một chiếc bạch tuộc không đáy:
đầu ở Bộ Công an, nhưng vòi thì vươn đến mọi lĩnh vực đời sống.
Không còn phân công – chỉ còn phân… quyền lực.
Không lạ khi dân gọi vui là chuẩn bị chứng kiến “Siêu Bộ Công An”, nơi một cơ quan quyết định từ chuyện xả lũ thủy điện, rác thải công nghiệp, tới chuyện ăn gì cho an toàn, thậm chí biết đâu sau này… kiểm tra cả độ tươi của con cá ngoài chợ.
Lấn sân của công an, bất lực của các bộ
Càng cay đắng hơn khi nghĩ về đội ngũ kỹ sư, chuyên gia môi trường, chuyên viên vệ sinh an toàn thực phẩm, những người học hành bài bản nhiều năm. Họ sẽ phải làm việc dưới quyền một người có thể chẳng biết khái niệm “kim loại nặng” là gì.
Nhưng biết trách ai?
Ở một hệ thống mà quyền lực quan trọng hơn chuyên môn, thì sự hợp lý là điều xa xỉ.
Cuối cùng, ai là nạn nhân?
Người dân — đương nhiên — sẽ chịu thiệt nhất.
Một hệ thống mà mọi quyền lực tập trung vào công an nhưng không có kiểm soát độc lập, không có chuyên môn chuyên ngành, thì nguy cơ lạm quyền, định đoạt tùy tiện, bóp méo chính sách là điều có thể đoán trước.
Các bộ chuyên ngành mất việc?
Đó mới chỉ là oan ức hành chính.
Còn dân?
Dân sẽ phải sống trong một môi trường mà từ miếng ăn đến hơi thở đều có thể bị định đoạt bởi những người không có chuyên môn nhưng có quyền lực tuyệt đối.
Nếu mục tiêu là xây dựng một quốc gia “công an trị”, thì rõ ràng họ đang đi đúng hướng.
Nhưng nếu mục tiêu là một đất nước văn minh – nơi luật pháp được thực thi bởi những người hiểu luật, môi trường được giám sát bởi chuyên gia môi trường, thực phẩm được kiểm định bởi nhà khoa học – thì con đường này đi thẳng đến… bất ổn.
Có lẽ đã đến lúc không chỉ dân oan lên tiếng, mà cả các bộ ngành chuyên môn cũng bắt đầu cảm nhận được nỗi… “oan ức” khi bị cướp mất vai trò ngay trước mắt.
Linh
