Theo kế hoạch, từ ngày 1/7/2025, mô hình chính quyền địa phương 3 cấp (tỉnh – huyện – xã) sẽ được thay thế bằng mô hình 2 cấp. Đây là một bước đi cần thiết và hết sức đúng đắn.
Tuy nhiên, chỉ mới ở giai đoạn chuẩn bị triển khai theo giới chuyên gia, đây là quyết định hết sức “sai lầm” khi chủ trương bỏ cấp huyện thay vì phải bỏ cấp xã.
Theo đó, thay vì bỏ cấp huyện, lẽ ra Việt nam nên giữ lại huyện và loại bỏ cấp xã – vốn có quy mô quá nhỏ để đảm nhiệm các chức năng quản trị hiện đại.
Mô hình chính quyền 2 cấp theo mô hình “giữ huyện, bỏ xã” đã được áp dụng từ lâu ở Nhật bản, Hàn Quốc đã phát huy hiệu quả và được đánh giá cao. Phương án này sẽ mang lại 3 lợi ích rõ rệt:
- Giảm đầu mối thực chất: Nếu mỗi tỉnh quản lý khoảng 30 huyện, tổng cộng cả nước sẽ chỉ có khoảng 1.000 đơn vị hành chính cơ sở – thay vì hơn 3.300 xã như hiện nay. Nếu, so sánh với Nhật Bản, hay Hàn Quốc, thì mô hình 2 cấp tỉnh – huyện sẽ giúp Việt Nam tiến gần hơn với chuẩn quốc tế.
- Tăng hiệu quả vận hành: Với quy mô dân số 100.000 – 150.000 dân mỗi huyện, các cơ quan hành chính như công an, bệnh viện, giáo dục… sẽ có đủ nguồn lực để hoạt động độc lập và có chất lượng.
- Giữ được bản sắc đô thị cấp huyện: Việc giữ cấp huyện sẽ duy trì các mô hình thành phố trực thuộc tỉnh – như Nha Trang, Hội An, Đà Lạt – vốn có vai trò quan trọng về văn hóa, kinh tế du lịch và lịch sử.
Mặc dù động cơ ban đầu của Nhà nước Việt nam là hướng đến một bộ máy tinh gọn, giảm bớt đầu mối trung gian để tiết kiệm chi tiêu công.
Nhưng nếu, xem xét kỹ mô hình 2 cấp tỉnh – xã, mà ở Việt nam đang triển khai áp dụng, thì có thể thấy đây là một quyết định sai lầm do thiếu tính toán kỹ lưỡng. Từ đó, đã tạo ra nhiều hệ lụy và đang khiến cả hệ thống quản trị địa phương rơi vào thế bị động.
Thứ nhất, đã làm tăng đầu mối, và tăng gánh nặng cho tỉnh, với trung bình gần 100 xã cho mỗi tỉnh, số lượng đơn vị cơ sở quá lớn.
Việc điều hành trở nên phân tán, thiếu cấp trung gian để điều phối công việc giữa tỉnh và xã. Và Chủ tịch tỉnh sẽ phải làm việc với hàng trăm lãnh đạo cấp xã là một bài toán quá sức, và dẫn đến bộ máy cấp tỉnh quá tải.
Đây chính là lý do, việc bỏ cấp huyện đang tạo ra khoảng trống đáng báo động trong hệ thống các cơ quan tư pháp. Đặc biệt là ngành Công an đang hết sức khó khăn trong việc tổ chức Cơ quan Điều tra, trong khi cấp xã không có thẩm quyền này.
Trước tình hình này, Bộ Công an đã phải đề xuất cử điều tra viên về giữ chức trưởng, phó công an xã. Đây, là một giải pháp mang tính tình huống, và chắp vá.
Tương tự, ngành y tế cũng gặp khó khi các bệnh viện tuyến huyện bị xóa bỏ, trong khi đó, các Bệnh viện tuyến tỉnh không thể xử lý nổi lượng bệnh nhân khổng lồ đổ dồn về.
Dù chủ trương tinh giản bộ máy là đúng đắn, nhưng chủ trương thiếu tính thực tiễn đang đặt ra câu hỏi lớn về tầm nhìn của Tổng Bí thư Tô Lâm trong vai trò là tổng đạo diễn.
Điều đó có thể khẳng định, ông Tô Lâm chỉ có tầm nhìn “hạn hẹp” trong phạm vi rất ngắn thiếu lộ trình và sự tính toán đồng bộ. Thay vì tầm nhìn của người đứng đầu đòi hỏi phải đến cả trăm năm.
Trong khi các nước phát triển phải dành nhiều năm để nghiên cứu chi tiết và tìm ra giải pháp phù hợp, thì ngược lại Việt Nam có xu hướng vội vàng, chạy theo các chủ trương mang nặng tính chính trị ngắn hạn.
Giới phân tích đã đưa ra yêu cầu, ngay lập tức Tổng Bí thư Tô Lâm và ban lãnh đạo Việt nam cần xem lại, để ra một quyết định thay đổi. Đó là, quyết định bỏ cấp xã thay cho việc bỏ cấp huyện như hiện nay.
Trong bối cảnh Đảng và Nhà nước Việt nam đang đẩy mạnh cải cách thể chế, việc cân nhắc lại các phương án tổ chức hợp lý hơn, như giữ huyện, bỏ xã là điều không thể trì hoãn.
Trà My – Thoibao.de
